Wrzód żołądka, wrzód dwunastnicy, owrzodzenie (trawienne) żołądka, owrzodzenie dwunastnicy

Wrzód trawienny to drobna rana, powstała w ścianie żołądka lub dwunastnicy, czyli w okolicach narażonych na działanie soku żołądkowego. Jest najczęściej objawem choroby wrzodowej, która cechuje się wieloletnim przebiegiem oraz nawrotami, zazwyczaj wiosną i jesienią. Wrzód może być również skutkiem stosowania leków lub towarzyszyć innym ciężkim chorobom.

Najczęstszym objawem jest ból umiejscowiony w górnej części brzucha, który ma charakter gniecenia lub palenia, a niekiedy bywa kurczowy. Ból często promieniuje do pleców i prawego ramienia. Zwykle pojawia od 1/2 do 3 godzin po posiłku, ustępując po wypiciu mleka lub leku („mleczka”) zobojętniającego sok żołądkowy. Jeśli ból pojawia się na czczo lub w nocy (bóle głodowe), to zwykle ustępuje po jedzeniu, by po pewnym czasie znów nawrócić. Dolegliwości takie trwają zazwyczaj wiele dni lub tygodni. Do innych objawów choroby należą nudności i wymioty, zmniejszony apetyt, niekiedy uczucie pełności w górnej części brzucha i wzdęcia.
Krwawienie z owrzodzenia objawia się krwawymi lub fusowatymi wymiotami i obecnością czarnych stolców. Może ono doprowadzić do niedokrwistości (anemii).

Kontaktu z lekarzem wymaga:

Dolegliwości wskazujące na chorobę wrzodową u osoby wcześniej nie diagnozowanej

Bóle brzucha (pomimo stosowanego leczenia)

Uporczywe wymioty

Pojawienie się czarnych, luźnych (smolistych) stolców

Znaczne chudnięcie

Szybkiego kontaktu z lekarzem wymaga:

Wymioty krwią lub wymioty o wyglądzie przypominającym fusy od kawy

Nagły ostry, przeszywający i utrzymujący się ból brzucha, silniejszy niż zazwyczaj

Znaczne osłabienie, nagła bladość lub zasłabnięcie

Wiadomo, że u chorych z chorobą wrzodową bardzo często stwierdza się w żołądku obecność bakterii o nazwie Helicobacter pylori, która może powodować stan zapalny błony śluzowej. Doprowadza to do uszkodzenia błony śluzowej wyścielającej żołądek i dwunastnicę, a czynniki „wrzodotwórcze” (kwas solny i enzymy trawiące białko, które są obecne w soku żołądkowym) uzyskują przewagę nad czynnikami ochronnymi, do których należy przede wszystkim śluz pokrywający błonę śluzową. W ten sposób dochodzi do ubytków w śluzówce i powstania wrzodu.
Przyczyną wrzodów mogą być także długotrwale przyjmowane leki, głównie sterydy oraz leki przeciwbólowe (zażywane przewlekle, np. z powodu bólów stawowych).
W rzadkich przypadkach nawracające owrzodzenia mogą być następstwem zaburzeń hormonalnych.
Owrzodzenia mogą powstawać także u osób po ciężkich operacjach, wypadkach lub oparzeniach.

Główną metodę zapobiegania stanowi usunięcie (eliminacja) bakterii Helicobacter pylori z organizmu człowieka.
Osoby podatne powinny unikać czynników pobudzających wydzielanie soku żołądkowego, które mogą nasilać objawy chorobowe – należą do nich palenie papierosów, stres, a także kawa, alkohol, ostre przyprawy. Należy unikać częstego przyjmowania leków przeciwbólowych.

Po ustaleniu rozpoznania i zastosowaniu odpowiedniego leczenia bóle brzucha ustępują w ciągu kilku dni, a po miesiącu leczenia u większości pacjentów dochodzi do wygojenia się owrzodzenia. Eliminacja bakterii Helicobacter pylori zapobiega nawrotom u dużej liczby chorych.

Zwlekanie z wizytą u lekarza i brak odpowiedniego leczenia może doprowadzić do powstania groźnych dla życia powikłań choroby – dochodzi do nich u około 35% pacjentów z przewlekłą i nie leczoną chorobą wrzodową.

Krwawienie z żołądka lub dwunastnicy wskutek uszkodzenia naczyń krwionośnych przez sok żołądkowy

Perforacja (przedziurawienie) żołądka lub dwunastnicy

Zwężenie odźwiernika wskutek przewlekłych zmian zapalnych, utrudniające przechodzenie pokarmu z żołądka do dalszego odcinka przewodu pokarmowego

Obecność bakterii Helicobacter pylori można wykazać na podstawie badania krwi lub specjalnego badania wydychanego powietrza (tzw. test ureazowy). W niektórych przypadkach konieczne może być zlecenie dodatkowych badań krwi, badanie radiologiczne górnego odcinka przewodu pokarmowego (z kontrastem) lub badanie endoskopowe żołądka i dwunastnicy (gastroduodenoskopia) z pobraniem wycinków błony śluzowej do badania mikroskopowego. Niekiedy bada się także kał na obecność krwi.

Celem leczenia jest doprowadzenie do zagojenia się wrzodu oraz eliminacja czynników sprzyjających nawrotowi choroby.

Zalecenia ogólne
U większości chorych leczenie prowadzi się w domu. Do szpitala przyjmuje się pacjentów z powikłaniami choroby.
Nie ma potrzeby leżenia w łóżku, ale przez pierwsze tygodnie wskazane jest zaprzestanie pracy zawodowej i odpoczynek od codziennych stresów. Konieczne jest zaprzestanie palenia papierosów. Należy unikać alkoholu, kawy i ostrych przypraw. Powinno się regularnie i często spożywać posiłki o niewielkiej objętości.

Leczenie farmakologiczne
O skuteczności leczenia farmakologicznego w dużej mierze decyduje stosowanie się do zaleceń ogólnych oraz przyjmowanie leków ściśle według wskazań lekarza. Obok leków działających ochronnie na błonę śluzową żołądka, które umożliwiają gojenie się wrzodu (leki zobojętniające i hamujące wydzielanie soku żołądkowego), w pierwszym okresie leczenia (7-14 dni) stosuje się antybiotyki, które mają usunąć bakterie Helicobacter pylori z żołądka. Stosuje się przy tym specjalne schematy leczenia – dwoma, trzema, a nawet czterema lekami.

Leki stosowane obecnie w chorobie wrzodowej są na tyle skuteczne, że leczenie operacyjne z powodu utrzymywania się dolegliwości należy dziś do rzadkości.

Opracowała
dr n. med. Edyta Zagórowicz