Przewlekła niewydolność krążenia jest chorobą dającą objawy ogólnoustrojowe. Serce nie jest w stanie przepompować całej dopływającej do niego krwi do tkanek i narządów.
Serce anatomiczne składa się z dwóch przedsionków (prawy i lewy) i dwóch komór (prawa i lewa). Prawa komora przepompowuje krew do naczyń płucnych, gdzie krew przepływając przez płuca ulega utlenowaniu i wraca do lewego przedsionka i lewej komory.
Lewa komora przepompowuje utlenowaną krew do wszystkich narządów. Tam krew oddaje tlen i zabiera dwutlenek węgla, powraca do prawego przedsionka, dalej do prawej komory i następnie z powrotem do płuc w celu utlenowania.
Wyróżnia się więc lewo- i prawokomorową niewydolność krążenia, w zależności od tego której komory dotyczy proces chorobowy. Możliwa jest również niewydolność prawo- i lewokomorowa występująca jednocześnie.
Choroba może przebiegać w sposób przewlekły (proces trwa wiele tygodni, miesięcy lub lat i doprowadza do zmian adaptacyjnych organizmu) lub w sposób nagły (ostra niewydolność krążenia, która częst prowadzi do zgonu).

Niewydolność lewej komory objawia się przede wszystkim:

Dusznością

Szybszym męczeniem się

Kaszlem

Objawy niewydolności prawokomorowej są często wspólne z objawami zaawansowanej postaci niewydolności lewokomorowej. Są to:

Obrzęki kończyn, płyn zbierający się w jamie brzusznej, czasem w worku osierdziowym lub w jamie opłucnowej

Nieregularny rytm serca

Poszerzone żyły szyjne

Powiększona wątroba

Nowojorskie Stowarzyszenie Chorób Serca
(New York Heart Association – w skrócie NYHA) podzieliło niewydolność krążenia na cztery stopnie. Podział ten jest najczęściej stosowany przez lekarzy i pojawia się w rozpoznaniach na kartach informacyjnych dotyczących pobytu w szpitalu.
Stopień pierwszy niewydolności krążenia (NYHA I): niewydolność krążenia nie przeszkadza w zwykłej aktywność codziennej i większych wysiłkach fizycznych.
Stopień drugi niewydolności krążenia (NYHA II): występuje szybsze męczenie się lub niemożność wykonywania większych wysiłków fizycznych.
Stopień trzeci niewydolność krążenia (NYHA III): szybsze męczenie się i duszność pojawia się przy codziennej podstawowej aktywności życiowej.
Stopień czwarty niewydolności krążenia (NYHA IV): duszność pojawia się w spoczynku i przy najmniejszych wysiłkach fizycznych.

Kontaktu z lekarzem wymaga:
Pojawienie się objawów niewydolności krążenia opisanych powyżej po raz pierwszy lub nasilenie się dotychczas występujących objawów.

Szybkiego kontaktu z lekarzem wymaga:
Niewydolność krążenia stopnia NYHA III i IV, szczególnie jeśli objawy niewydolność narastają szybko i są znacznie nasilone.

Właściwie większość chorób serca i układu krążenia może w swoim zaawansowanym stadium doprowadzić do wystąpienia niewydolności krążenia. Wśród chorób doprowadzających do tego stanu najczęściej występują: choroba niedokrwienna serca, zawał mięśnia serca, nadciśnienie tętnicze, wszystkie postacie kardiomiopatii, wady zastawek serca i zaburzenia rytmu serca.
Inne choroby doprowadzające do niewydolności krążenia to: przewlekłe choroby płuc (astma, przewlekłe zapalenie oskrzeli), anemia, nadczynność tarczycy, nowotwory serca.
Należy pamiętać, że u pacjentów ze skąpoobjawową niewydolnością krążenia jakakolwiek infekcja może doprowadzić do pełnego ujawnienia się niewydolności lub do jej nasilenia (czyli np. przesunięcia ze stadium NYHA II do NYHA III).

Podstawowym postępowaniem zapobiegającym wystąpieniu niewydolności krążenia jest odpowiednie i systematyczne leczenie chorób, które mogą do niej doprowadzić.

W przypadku niewydolności krążenia jakiegokolwiek stopnia częste kontrole lekarskie i odpowiednie stosowanie się do zaleceń lekarza mają duży wpływ na przebieg choroby. Regularne wizyty u lekarza pozwalają monitorować postęp lub wycofywanie się objawów, odpowiednio dawkować leki, a w szczególnych sytuacjach odpowiednio wcześnie rozpocząć przygotowania do ewentualnego przeszczepu serca. Brak współpracy z lekarzem może doprowadzić do szybkiego postępu niewydolności krążenia i skrócenia przewidywanego czasu przeżycia.

Obrzęk płuc

Zagrażające życiu zaburzenia rytmu serca

Nagła śmierć sercowa

Badania dodatkowe mają za zadanie wykrycie przyczyny niewydolności krążenia i jej leczenie. Są to:

EKG

Echokardiografia

Badania biochemiczne krwi

Badania moczu

RTG klatki piersiowej

Cewnikowanie serca

Badanie angiograficzne naczyń wieńcowych

Celem postępowania lekarskiego jest skuteczne leczenie choroby wywołującej niewydolność krążenia oraz stosowanie leków zmniejszających objawy niewydolności.

Zalecenia ogólne
W przypadku zaostrzenia niewydolności krążenia wskazany jest pobyt w szpitalu w celu dokładniejszej diagnostyki i odpowiedniej modyfikacji leczenia. W przypadku ustabilizowanej niewydolności krążenia możliwa jest kontrola i leczenie ambulatoryjne. Zakres aktywności fizycznej zależy od stopnia niewydolności krążenia (NYHA I – pełna aktywność, NYHA IV – jedynie pozostawanie w łóżku). Dieta powinna zawierać najmniejszą, jak to możliwe, ilość soli kuchennej, duże ilości witamin, mikro- i makroelementów oraz małą ilość tłuszczów pochodzenia zwierzęcego.

Leczenie farmakologiczne
Terapia zwykle jest wielolekowa i ma na celu zmniejszenie ilości gromadzących się płynów w organizmie (leki moczopędne), poprawę kurczliwości serca (digoksyna), wyrównanie licznych zaburzeń neurohormonalnych towarzyszących niewydolności (inhibitory enzymu konwertującego, blokery receptora AT-1, leki beta-adrenolityczne), działanie antyarytmiczne i uzupełnienie niedoboru poziom potasu. Leki te dobiera się w zależności od przyczyny niewydolności krążenia i aktualnego stanu pacjenta.

W przypadku wad zastawkowych wykonuje się korekcję chirurgiczną lub wszczepia sztuczne zastawki.
W przypadku zaawansowanej niewydolności krążenia jedynym sposobem postępowania pozostaje przeszczep serca.

Opracował
lek. med. Wiktor Kuliczkowski