Hiperbilirubinemia, żółtaczka fizjologiczna

Żółte zabarwienie skóry spowodowane wysokim stężeniem bilirubiny.

Występuje zażółcenie skóry, intensywnie żółty mocz, czasem świąd skóry. Zażółcenie pojawia się początkowo na twarzy i stopniowo obejmuje całe ciało, również śluzówki (jama ustna) i białkówki oczu. Ustępuje w odwrotnej kolejności („odżółcają się” wpierw stópki, na końcu buzia).
Zażółcenie pojawia się najczęściej około 2-3 doby życia i trwa 1-2 tygodnie, z maksymalnym zażółceniem w 4-5 dniu życia. U dzieci urodzonych przedwcześnie maksymalne natężenie żółtaczki przypada na 6-7 dzień życia, trwać może do trzech tygodni.
Specjalnej uwagi wymaga żółtaczka w przypadku konfliktu serologicznego w zakresie układu Rh lub AB0 krwinek czerwonych matki i dziecka) – zażółcenie pojawia się zwykle już w pierwszej dobie życia i może być bardzo intensywne.
Zaliczana jest do żółtaczek patologicznych.

Szybkiego kontaktu z lekarzem wymaga:

Dołączająca się gorączka (powyżej 38°C), wybroczyny na skórze (czerwone plamki, które nie znikają po lekkim uciśnięciu skóry) lub krwawienia – podejrzenie zakażenia

Oziębienie (poniżej 36°C) – podejrzenie zakażenia

Duży, twardy brzuszek (powiększenie wątroby, zaburzenia jelitowe) – podejrzenie zakażenia, choroby wątroby i dróg żółciowych

Jasne stolce (białe, gliniaste) – choroby wątroby i dróg żółciowych

Odcień skóry zielonkawy, szary, cytrynowy lub mocno pomarańczowy – podejrzenie zakażenia, bardzo wysoki poziom bilirubiny

Niespokojne lub apatyczne zachowanie się dziecka, niechęć do ssania

Objawy odwodnienia (suche wargi i język, zapadnięte ciemię, słabe moczenie – brak moczu przez 8 godzin)
Należy zwrócić uwagę, czy dziecko wypija wystarczającą ilość pokarmu, czy moczy się dostatecznie dobrze (przynajmniej 6 mokrych pieluszek w ciągu doby), czy oddaje przynajmniej dwa stolce dziennie (bilirubina usuwana jest z kałem i moczem). Powyższe obserwacje nabierają znaczenia od 3-4 doby życia – wraz ze wzrostem ilości przyjmowanego pokarmu (mleka).

Kontaktu z lekarzem wymaga także:

Ponowne pojawienie się żółtaczki po 7 dniu życia

Żółtaczka nasilająca się po upływie pierwszego tygodnia życia

Żółtaczka utrzymująca się ponad 2 tygodnie

Przyczyną wzrostu ilości żółtego barwnika we krwi jest rozpad krwinek czerwonych (erytrocytów), które noworodek, po okresie życia płodowego, posiada w nadmiarze. Z rozpadających się erytrocytów jest uwalniany barwnik, który przechodzi szereg przemian w wątrobie, skąd z żółcią dostaje się do jelit i jest wydalany wraz z kałem. Pewna jego część znajduje się w krwi, skąd przez nerki jest wydalany również z moczem. W tym okresie skóra dziecka zabarwia się na kolor żółty (jasno żółty, pomarańczowy, w zależności od ilości barwnika). Jest to proces normalny, zachodzący u każdego noworodka i dlatego nazywa się żółtaczką fizjologiczną. Żółtaczka fizjologiczna występuje u około 50% noworodków donoszonych i zawsze u noworodków urodzonych przedwcześnie.
U części dzieci poziom bilirubiny jest bardzo wysoki i/lub utrzymuje się długo. Przyczyną może być jej nadmierna produkcja (rozpad erytrocytów), choroby wątroby lub też istniejące przeszkody w usuwaniu barwnika z organizmu. W takiej sytuacji mówimy o żółtaczce patologicznej.
Może być ona spowodowana np. niezgodnością grup krwi pomiędzy matką a dzieckiem czy też zakażeniem.

W przypadku żółtaczki fizjologicznej trudno mówić o działaniach zapobiegawczych. Pomocne w przewidywaniu przebiegu żółtaczki fizjologicznej (a także w leczeniu żółtaczki patologicznej) jest wykonywanie w okresie ciąży wskazanych przez lekarza badań (grupa krwi, obecność antygenu Hbs, specyficzne badania wirusologiczne, badania w kierunku zakażenia).

Żółtaczka fizjologiczna ustępuje bez powikłań.
Niekorzystne skutki może nieść ze sobą nadmiernie wysoki i długo utrzymujący się poziom bilirubiny obserwowany w żółtaczce patologicznej – głównym i najpoważniejszym powikłaniem jest wtedy odkładanie się barwnika w pewnych częściach mózgu dziecka, co może mieć negatywne następstwa dla jego dalszego rozwoju psychicznego i ruchowego.

Podstawowym badaniem jest oznaczenie poziomu bilirubiny we krwi (całkowitej oraz tzw. części wolnej i związanej, czyli połączonej z białkami krwi).
Prawidłowo prowadzone leczenie może wymagać powtarzania badania częściej niż jeden raz na dobę – wiąże się to każdorazowo z pobraniem od dziecka próbki krwi. Jeśli istnieją podejrzenia, że żółtaczka może być patologiczna, wykonuje się badania pomocnicze:

Oznaczenie grup krwi dziecka i matki oraz tzw. opracowanie serologiczne (poszukiwanie czynników w krwi, które mogą powodować nadmierny rozpad krwinek)

Morfologia krwi i inne badania w poszukiwaniu zakażenia

Badanie ultrasonograficzne jamy brzusznej
Dalsze badania specjalistyczne wykonuje się tylko w przypadku już stwierdzonej żółtaczki patologicznej.

Żółtaczka fizjologiczna nie wymaga leczenia. W żółtaczce patologicznej nie wolno dopuścić do przekroczenia określonych stężeń bilirubiny (patrz: transfuzja wymienna).

Zalecenia ogólne
Większość noworodków nie wymaga stosowania specjalnych zaleceń. Lekarz zwraca jedynie uwagę na to, czy dziecko otrzymuje wystarczającą ilość płynów, czy moczy się dobrze i oddaje przynajmniej 2-3 stolce na dobę.
W przypadku karmienia naturalnego można zwiększyć częstość karmień (co 1,5-2,5 godziny), przy karmieniu butelką nie powinno się w tym okresie robić przerw dłuższych niż 3 godziny. Również w nocy należy noworodka karmić nie rzadziej niż co 4 godziny.

Leczenie farmakologiczne
Czasami w oddziale noworodkowym dziecko w pierwszych dniach życia otrzymuje dodatkowo płyny dożylnie i może być poddane tzw. fototerapii. Jest to naświetlanie całego ciała specjalnym światłem (białym lub niebieskim), które powoduje zmiany chemiczne bilirubiny i przez to przyśpiesza jej wydalanie z organizmu.
W skrajnych przypadkach żółtaczka może wymagać usunięcia nadmiaru bilirubiny na drodze transfuzji wymiennej.

Opracowała
dr n. med. Iwona Maruniak-Chudek