Miażdżyca zarostowa tętnic

Terminem tym określa się skurczowe bóle lub uczucie zmęczenia mięśni, występujące w obu lub tylko jednej kończynie dolnej, pojawiające się w czasie wysiłku fizycznego (chodzenie) i ustępujące po odpoczynku. Dolegliwości te są wynikiem niewystarczającego dopływu krwi do kończyny w sytuacji zwiększonego zapotrzebowania na tlen (wysiłek). Niewystarczające ukrwienie jest związane ze zwężeniem lub całkowitym zatkaniem niektórych naczyń tętniczych w przebiegu miażdżycy. Bóle ustępują w czasie wypoczynku, ponieważ wtedy zapotrzebowanie na tlen jest dużo mniejsze i nawet znacznie zwężone tętnice doprowadzają wówczas wystarczającą ilość krwi. Najczęściej dolegliwości bólowe dotyczą łydki, rzadziej występują w obrębie stóp, pośladków, bioder lub w okolicy uda. Chromanie przestankowe występuje częściej u mężczyzn niż u kobiet, zwykle po 50 roku życia.

Ból, uczucie napięcia, osłabienie kończyny

Ból występuje w czasie chodzenia i ustępuje podczas odpoczynku (stąd nazwa choroby), co znacznie ogranicza aktywność życiową chorych

Zaniki mięśni i owłosienia kończyn dolnych

Chorzy często starają się oszczędzać chorą kończynę i w związku z tym utykają

Chromanie przestankowe jest objawem przewlekłego niedokrwienia kończyn w przebiegu tzw. miażdżycy zarostowej tętnic.

Kontaktu z lekarzem wymaga:

Wystąpienie któregoś z podanych powyżej objawów

Pojawienie się innych objawów związanych z miażdżycą tętnic, takich jak ból lub pieczenie w klatce piersiowej, duszność („zadyszka”), uczucie przyspieszonego (kołatanie) lub niemiarowego bicia serca w czasie wysiłku fizycznego

Leki stosowane w leczeniu chromania mogą wywoływać poważne objawy dodatkowe – należy wypytać o nie lekarza i reagować w razie ich pojawienia się.

Chromanie przestankowe i inne objawy przewlekłego niedokrwienia kończyn dolnych są wynikiem zwężenia lub zatkania dużych, średnich lub małych naczyń tętniczych przez blaszki miażdżycowe – zgrubienia ściany naczyń zawierające między innymi tłuszcze i cholesterol. Ich powstawanie jest wynikiem podwyższonego poziomu tłuszczów i cholesterolu we krwi, nadciśnienia tętniczego, palenia papierosów, cukrzycy, a nasilenie zmian wzrasta z wiekiem. Przepływ krwi, wystarczający w czasie odpoczynku, jest zbyt mały podczas wysiłku (chodzenie), a dowóz niedostatecznej ilości tlenu skutkuje niedotlenieniem mięśni i wystąpieniem bólu. Odległość, którą chory może pokonać, zanim pojawi się ból (tzw. dystans chromania), świadczy o nasileniu choroby. Dystans około 200 metrów świadczy o znacznym zaawansowaniu zmian w naczyniach, zaś dystans poniżej 50 m oznacza bardzo ciężką chorobę i w razie braku leczenia zagrożenie utratą kończyny.

Czynniki sprzyjające zachorowniu
Podwyższone ryzyko wystąpienia objawów chromania przestankowego wiąże się z:

Paleniem papierosów

Cukrzycą, zwłaszcza jeśli jest ona nieprawidłowo kontrolowana

Nadciśnieniem tętniczym

Otyłością, brakiem odpowiedniej aktywności ruchowej

Zaburzeniami poziomu tłuszczów we krwi (podwyższony poziom tłuszczów – hiperlipidemia, podwyższony poziom cholesterolu – hipercholesterolemia)

Zaprzestanie palenia oraz unikanie przebywania w pomieszczeniach, w których pali się papierosy

Zmniejszenie masy ciała u osób otyłych

Aktywność ruchowa, regularne wykonywanie ćwiczeń fizycznych

Zmniejszenie ilości cholesterolu i tłuszczów nasyconych w pożywieniu

Prawidłowe leczenie i kontrola cukrzycy oraz nadciśnienia tętniczego

W przypadku prawidłowego leczenia farmakologicznego i stosowania się do wymienionych niżej zaleceń zwykle udaje się uzyskać poprawę stanu chorego, często bardzo znaczną oraz wydłużenie dystansu, po którym występują dolegliwości bólowe. Choroba nieleczona prowadzi do stopniowego skracania się dystansu chromania, występowania bólów także w spoczynku, aż do martwicy kończyny, kiedy to konieczna może okazać się jej amputacja. Powoduje to znaczne kalectwo fizyczne i psychiczne chorego, utrudniające lub nawet uniemożliwiające jego normalne funkcjonowanie w społeczeństwie, a także znacznie skracające długość życia.

Występowanie bólów w spoczynku

Trudno gojące się owrzodzenia (rany) lub martwica kończyny dolnej

Podstawą rozpoznania chromania przestankowego jest dokładna rozmowa lekarza z pacjentem (lekarz wypytuje o dystans chromania, umiejscowienie bólu, jego charakter, czas trwania, ewentualne inne objawy i choroby), a następnie dokładne badanie chorego (włącznie z oceną tętna na poszczególnych tętnicach obu kończyn górnych i dolnych). W razie wątpliwości, lekarz może zlecić wykonanie innych, specjalistycznych badań, takich jak ultrasonografia naczyń, angiografia, pletyzmografia, kapilaroskopia, badania układu krzepnięcia krwi, poziomu glukozy, tłuszczów i cholesterolu we krwi.

Celem leczenia jest złagodzenie dolegliwości i maksymalne wydłużenie odległości, którą chory może pokonać bez bólu, a także zapobieganie wystąpieniu wyżej wymienionych powikłań. Prawidłowe leczenie umożliwia choremu powrót do pełnej aktywności życiowej i zawodowej oraz zapobiega skróceniu długości życia.

Zalecenia ogólne

Podstawowym zaleceniem jest zaprzestanie palenia tytoniu

Wskazana jest regularna aktywność ruchowa – spacery i ćwiczenia fizyczne, nawet jeżeli ruch wywołuje ból kończyny. W razie wystąpienia dolegliwości należy przerwać wysiłek fizyczny, odpocząć aż do ustąpienia bólu, a następnie znów podjąć marsz. Ruch pobudza tworzenie się nowych, drobnych naczyń krwionośnych w tkance podskórnej i mięśniach, które mogą częściowo zastępować zatkane duże tętnice (tzw. krążenie oboczne)

Należy unikać potraw bogatych w tłuszcze zwierzęce oraz cukry proste i dwucukry (sacharozę), a u osób otyłych zmniejszyć wagę ciała

Ważne jest unikanie wyziębiania stóp i rąk – ciepłe obuwie i rękawiczki w zimne dni

Zaleca się staranne, nie za krótkie przycinanie paznokci tak, aby nie zranić otaczającej skóry

Należy chronić stopy przed otarciami i zranieniami zakładając wygodne, dobrze dopasowane buty oraz wełniane lub bawełniane skarpety. Nie należy nosić skarpet wykonanych z materiałów syntetycznych, nie mogą być one także zbyt obcisłe

Używanie wkładek dopasowujących obuwie do stóp zabezpiecza przed niewygodą i odciskami

Nie należy chodzić boso

Należy zadbać o staranne leczenie i kontrolę cukrzycy oraz nadciśnienia tętniczego

W przypadku trudno gojących się ran lub owrzodzeń, stosuje się specjalne opatrunki o właściwościach adsorbcyjnych, antybakteryjnych i nawilżających oraz maści o działaniu enzymatycznym, wspomagające usuwanie tkanek martwiczych

Leczenie farmakologiczne
Leczenie farmakologiczne w połączeniu z prowadzeniem zdrowego trybu życia (wymienione wyżej zalecenia) jest zwykle wystarczające dla uzyskania satysfakcjonującej poprawy stanu chorego. Stosuje się następujące środki:

Leki zapobiegające nadmiernemu krzepnięciu krwi (aspiryna lub leki o podobnym działaniu – tzw. antykoagulanty)

Leki rozszerzające naczynia tętnicze

Środki obniżające poziom tłuszczów i cholesterolu we krwi (tylko w połączeniu z prawidłową dietą)

Leki poprawiające przepływ krwi przez naczynia włosowate

Leki o działaniu wielokierunkowym, łączące wyżej wymienione sposoby działania - są to wprowadzone w ostatnim czasie do leczenia prostaglandyny, które stosuje się w powtarzanych seriach iniekcji (dokładne określenie stopnia ich skuteczności wymaga jeszcze badań)

Leki stosowane w leczeniu cukrzycy, nadciśnienia tętniczego, chorób serca

Zabiegi wykonywane są najczęściej na oddziałach chirurgii naczyniowej, a ich rodzaj uzależniony jest od umiejscowienia i rozległości zmian w naczyniach, a także od wieku i ogólnego stanu chorego. Są to:

Usuwanie blaszek miażdżycowych ze światła naczyń

Pomostowanie (omijanie) zatkanych odcinków naczyń za pomocą przeszczepów z własnych naczyń żylnych chorego lub sztucznych protez naczyniowych

Sympatektomia – przecięcie nerwów odpowiedzialnych za kurczenie naczyń w obszarze objętym chromaniem

Niszczenie blaszek miażdżycowych i rozszerzanie naczyń za pomocą wprowadzanego do wnętrza tętnicy cewnika z balonikiem (tzw. angioplastyka przezskórna). W celu zapobiegania ponownemu zwężeniu tętnicy, można pozostawić w niej stent, czyli rurkę z metalowej siatki, przylegającej do ścian naczynia

W przypadkach powikłanych – chirurgiczne opracowanie owrzodzeń i zaopatrywanie ich przeszczepami skóry

W razie niepowodzenia leczenia i wystąpienia rozległej martwicy – amputacja kończyny

Opracował
lek. med. Robert Olewiński