Uraz głowy może przebiegać z utratą przytomności lub bez niej, często także bez innych wyraźnych następstw. Dość często ciężkim i niebezpiecznym urazom głowy początkowo nie towarzyszą żadne lub prawie żadne objawy i dlatego ta właśnie grupa urazów zajmuje w medycynie szczególne miejsce i wymaga zwiększonej uwagi.
Uraz głowy, któremu towarzyszy przejściowa utrata przytomności (trwająca czasami kilka-kilkanaście sekund) określany jest jako wstrząśnienie mózgu.

Nasilenie dolegliwości i ich charakter zależą od rozległości urazu. Często jednak niebezpieczne urazy głowy nie pozostawiają żadnych zewnętrznych śladów. Brak rany lub opuchlizny w miejscu urazu głowy nie zawsze oznacza, że był to uraz błahy. Należy pamiętać, że nawet w przypadku bardzo poważnych urazów głowy początkowo można nie stwierdzać żadnego z takich objawów, jak:

Nierówna średnica lub kształt źrenic

Nudności i wymioty

Zamazane pole widzenia

Zawroty głowy

Bóle głowy o różnym nasileniu

Zaburzenia pamięci zwykle obejmujące okres bezpośrednio przed i po urazie

Krwawienie lub wyciek przejrzystego płynu mózgowo-rdzeniowego z ucha lub nosa

Urazy twarzoczaszki lub powłok czaszki, często powikłane przemieszczeniami kości lub krwiakami w obrębie tkanek miękkich

Kontaktu z lekarzem wymaga:
Każdy przypadek urazu głowy, szczególnie z utratą przytomności lub którymkolwiek z wymienionych powyżej objawów wymaga kontroli lekarskiej, starannego badania chorego, czasem wykonania badań dodatkowych. Pomoc lekarska jest także konieczna w przypadku, gdy po urazie głowy, nawet wcześniej uznanym przez lekarza za niegroźny, pojawi się którykolwiek z wymienonych powyżej objawów.

Zaburzona (nierówna) sprawność, siła lub czucie w kończynach

Wzrost temperatury powyżej 37,8°C Celsjusza

Sztywność (ograniczenie ruchomości) karku (szyi)

Drgawki

Wyraźne pobudzenie, niepokój

,a szczególnie silny, trudny do wytrzymania ból głowy, trwający dłużej niż cztery godziny po urazie i nie ustępujący po dostępnych w aptece bez recepty lekach przeciwbólowych

Zaburzenia świadomości lub dezorientacja

Najczęstszą przyczyną obrażeń głowy jest uraz mechaniczny, często skutkujący różnego rodzaju uszkodzeniami mózgu i innych narządów głowy. Najwięcej ciężkich urazów głowy powstaje obecnie w wyniku wypadków samochodowych.

Czynniki sprzyjające zachorowaniu
Zwiększone ryzyko ciężkiego urazu głowy wiąże się z:

Spożyciem alkoholu

Uprawianiem niektórych sportów – na przykład boks i inne sporty walki, rugby

Chorobami, w przebiegu których występują drgawki

Jazdą rowerem lub motocyklem bez ochronnego kasku

Jazdą samochodem bez zapiętych pasów bezpieczeństwa

Pomimo powszechnej znajomości poniższych zaleceń, często są one lekceważone i wiele osób umiera lub zostaje kalekami w wyniku urazów głowy, których można było uniknąć.

Nie można prowadzić pojazdów mechanicznych po spożyciu jakiejkolwiek ilości alkoholu. To samo zalecenie dotyczy narkotyków oraz szeregu leków. W razie jakichkolwiek wątpliwości należy zasięgnąć porady lekarza

Podczas uprawiania sportów walki oraz jazdy na rowerze należy używać odpowiednich kasków ochronnych

W trakcie jazdy samochodem powinno się zawsze zapinać pasy bezpieczeństwa, a dzieci przewozić w specjalnych dobranych do ich wieku fotelikach

Większość urazów głowy w przypadku wczesnego rozpoznania objawów niebezpiecznych powikłań i ich odpowiedniego leczenia kończy się pomyślnie. Ewentualne powikłania są jednak bardzo groźne i mogą kończyć się śmiercią lub trwałym kalectwem.

Krwawienie wewnątrzczaszkowe – krwiak nadtwardówkowy, krwiak podtwardówkowy, krwawienie podpajęczynówkowe

Krwawienie do tkanki mózgowej – krwiak śródmózgowy

Wskutek tych krwawień dochodzić może do różnego stopnia nieodwracalnego uszkodzenia tkanki mózgowej prowadzącego do zaburzeń czucia, równowagi, poruszania się, świadomości, pamięci, widzenia, mowy, słyszenia, a nawet do śmierci.

Pierwszym etapem badania jest zwykle dokładna rozmowa lekarza z chorym oraz podstawowe badanie neurologiczne. W razie podejrzenia poważniejszego urazu głowy przyjmujący pacjenta lekarz zlecić może szereg badań dodatkowych mających na celu ustalenie skutków urazu oraz koniecznego leczenia. Do najczęściej wykonywanych po urazie głowy badań należy badanie radiologiczne (RTG) czaszki i szyi, tomografia komputerowa głowy i szyi, badania laboratoryjne krwi i, niekiedy, płynu mózgowo-rdzeniowego pobranego podczas punkcji lędźwiowej. Dla wyjaśnienia ewentualnych wątpliwości pacjent może być konsultowany przez neurologa, chirurga lub nawet neurochirurga.

Celem postępowania lekarskiego jest ustalenie następstw urazu głowy, wczesne wykrycie ewentualnych powikłań, leczenie i rehabilitacja - dobrane tak, aby możliwy był pełny powrót pacjenta do zdrowia.

Zalecenia ogólne

W przypadku części urazów głowy, zwykle tych z towarzyszącą utratą przytomności lub którymś z wymienionych wyżej objawów, konieczna jest obserwacja chorego w szpitalu, najczęściej w oddziale chirurgicznym lub neurologicznym

Po dokładnym badaniu lekarskim i wykonaniu niezbędnych badań dodatkowych pacjenci z lżejszymi urazami głowy mogą być wypisani do domu. Wskazane jest, aby w takim przypadku pacjent przez następne 48-72 godziny pozostawał stale pod opieką odpowiedzialnej pełnoletniej osoby, która obserwować będzie, czy nie pojawią się ewentualne objawy niebezpiecznych powikłań urazu

W takim przypadku należy niezwłocznie przewieźć chorego do szpitala, a w razie braku możliwości transportu lub utraty przytomności chorego uzasadnione jest wezwanie karetki pogotowia ratunkowego

Osoba opiekująca się chorym po przebytym urazie głowy powinna kontrolować jego stan nawet w nocy, jeśli to konieczne nawet budząc go co 2-3 godziny

Należy podkreślić, że krytyczny okres, w czasie którego ujawnia się większość niebezpiecznych następstw urazu głowy to pierwsze 24 godziny po urazie. Niekiedy jednak powikłania urazu głowy rozwijają się nawet po upływie 6 miesięcy od urazu

Do czasu zakończenia badania przez lekarza nie należy podawać choremu żadnych leków przeciwbólowych ani uspokajających. Dostępne w aptece bez recepty środki przeciwbólowe mogą być pomocne w czasie obserwacji domowej, jednak jeżeli bóle głowy nie ustępują po ich podaniu, należy bezzwłocznie skontaktować się z lekarzem

Przez pierwszych kilka dni po urazie głowy chory powinien pozostawać łóżku (dozwolone jest wstawanie do toalety), a także unikać oglądania telewizji, słuchania głośnej muzyki i ograniczyć czytanie

Po kilku dniach od urazu wskazany jest stopniowy powrót do pełnej aktywności

W pierwszym okresie po urazie wskazana jest lekka, płynna lub półpłynna dieta

Leczenie farmakologiczne
Leczenie farmakologiczne ma ograniczone znaczenie w postępowaniu z chorymi po urazie głowy, jednak w razie konieczności stosuje się:

Środki przeciwbólowe

Leki poprawiające krążenie krwi w obrębie mózgu

Środki usprawniające metabolizm komórek tkanki mózgowej

Leki zmniejszające ewentualny obrzęk mózgu (w przypadku powikłań)

Wykonanie zabiegu operacyjnego może być konieczne u chorych po ciężkich urazach głowy. W razie potrzeby wykonuje się:

Chirurgiczne opracowanie (oczyszczenie i zeszycie) ran głowy

W przypadku krwotoków wewnątrzczaszkowych kraniotomię (otwarcie czaszki), identyfikację miejsca krwawienia i jego tamowanie. Zabiegi te, wykonywane w oddziałach ogólnochirurgicznych lub neurochirurgicznych, należą do bardzo trudnych i niebezpiecznych i wiążą się z bardzo poważnym rokowaniem dotyczącym życia i zdrowia pacjenta. W razie kraniotomii zakończonej sukcesem pacjenta czeka wielodniowy pobyt w szpitalu, a następnie długotrwała i żmudna rehabilitacja

Opracował
lek. med. Robert Olewiński