Choroba polegająca na nieprawidłowej funkcji błony śluzowej wyścielającej zatoki przynosowe. W skład zatok przynosowych wchodzą zatoka szczękowa, czołowa, klinowa oraz komórki sitowe. W prawidłowych warunkach znajdują się tam jamy wyścielone błoną śluzową i wypełnione powietrzem. Zatoki mają anatomiczne połączenia z jamą nosową. Zmiany chorobowe mogą występować w jednej, kilku lub w obrębie wszystkich zatok. W czasie choroby na skutek infekcji lub alergii powstaje obrzęk błony śluzowej oraz nadprodukcja wydzieliny, a anatomiczne połączenia nie pozwalają na samoistne opróżnianie zatok, dlatego dochodzi do jej zalegania w ich obrębie. Tak samo utrudnione jest usuwanie czynników chorobotwórczych, które tam zostają i nadal są przyczyną stanu zapalnego. Nieleczony proces zapalny może się szerzyć na sąsiadujące struktury, wywołując groźne powikłania. Choroba ta występuje dość często, literatura fachowa podaje, że około 5% społeczeństwa cierpi na przewlekłe zapalenie zatok.

Najczęściej zapalenie zatok spowodowane jest szerzeniem się procesu zapalnego z jamy nosowej. Zakażenia wywoływane są najczęściej przez wirusy lub bakterie. Czasem czynnikiem wywołującym chorobę mogą być grzyby. Część zapaleń zatoki szczękowej spowodowana jest przez choroby korzeni zębowych. Także zaburzenia budowy anatomicznej, takie jak skrzywienie przegrody nosa są czynnikiem sprzyjającym nawrotom choroby.
Na wystąpienie choroby szczególnie narażeni są:

Alergicy

Pływacy i nurkowie

Lotnicy, skoczkowie spadochronowi

Osoby chore na mukowiscydozę

Chorzy z zespołem Kartagenera

Osoby z zaburzeniami hormonalnymi

Chorzy z niedoborami odporności

Nie ma szczególnych sposobów zapobiegania rozwojowi choroby. Należy:

Leczyć infekcje w obrębie jamy nosowogardłowej

Unikać narażenia na znane alergeny

Usunąć zmiany w obrębie jamy nosowej (mocno skrzywiona przegroda nosowa, polipy) utrudniające wentylację zatok i odpływ wydzieliny

Starannie leczyć próchnicę zębów i choroby przyzębia

Wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie prowadzi zwykle do wyleczenia choroby i całkowitego ustąpienia objawów. W niektórych przypadkach postępowanie farmakologiczne okazuje się niewystarczające i wtedy rozważa się leczenie chirurgiczne, które zazwyczaj jest skuteczne. Brak podjęcia leczenia może doprowadzić do rozwinięcia się niebezpiecznych dla zdrowia pacjenta powikłań.

Aby zdiagnozować zapalenie zatok należy wykonać rynoskopię, tzn. obejrzeć jamę nosową za pomocą odpowiedniego wziernika i lusterka. Innym badaniem pomocnym w rozpoznawaniu tej choroby jest zdjęcie Rtg zatok. Jeżeli istnieje taka możliwość można wykonać badanie endoskopowe nosa i zatok. W niektórych przypadkach może być potrzebne wykonanie tomografii komputerowej.

Celem leczenia zapalenia zatok jest całkowite usunięcie czynników wywołujących stan zapalnych, takich jak bakterie czy grzyby. Warunkiem zapewnienia skutecznego leczenia jest zapewnienie dobrej drogi odpływu wydzieliny z zatok.

Zalecenia ogólne
Jeśli chory nie czuje się dobrze, wskazane jest leżenie w łóżku. W pokoju powinna panować temperatura około 20°C oraz dość wysoka wilgotność. Skuteczne leczenie zapalenia zatok polega głównie na opanowaniu zakażenia, co zostaje osiągnięte poprzez podawanie antybiotyków. Antybiotyki w zapaleniu zatok (ze względu na ich utrudniony dostęp do miejsca zakażenia) stosuje się dość długo, co najmniej 10-14 dni, a w przypadkach zapalenia przewlekłego nie krócej niż 3 tygodnie.
Aby umożliwić ewakuację wydzieliny stosuje się środki zmniejszające obrzęk błony śluzowej, co sprawia, że ujścia zatok ponownie stają się drożne, oraz leki powodujące rozrzedzenie wydzieliny (mukolityki), dzięki którym jej przepływ staje się łatwiejszy. Leki obkurczające błonę śluzową można stosować bezpośrednio do nosa, a także doustnie.
W niektórych przepadkach stosowane są sterydy, które zmniejszają reakcję zapalną błony śluzowej zatok, nie niszczą one jednak bakterii czy grzybów, które zaatakowały zatoki.
W niektórych przypadkach mimo intensywnego leczenia nie udaje się uzyskać poprawy. Wówczas koniecznym może się okazać wykonanie punkcji zatok. Celem tego zabiegu jest dokładniejsza diagnostyka, podczas której ocenia się pojemność zatoki oraz drożność jej ujścia, a także pobiera się materiał do badań bakteriologicznych. Dzięki punkcji uzyskujemy także możliwość bezpośredniego leczenia choroby, poprzez ewakuację patologicznej wydzieliny i przepłukanie zatoki oraz podanie wprost do chorej zatoki leków bakteriobójczych, mukolityków oraz środków przeciwzapalnych.

W niektórych przypadkach, gdy leczenie farmakologiczne nie daje oczekiwanych skutków, stosuje się operacyjne leczenie zapalenia zatok.

lek. med. Romana Rajba